فصلنامه بوم شناسی آبزیان
سال دهم شماره 2 (پیاپی 37، پاییز 1399)

هدف از این مطالعه تخمین پارامترهای رشد و مرگ و میر در خرچنگ گرد دریای خزر (R. harrisii)  طی 12 ماه از اردیبهشت ماه 1396 تا فروردین ماه 1397 در ساحل شمالی خلیج گرگان منطقه حفاظت شده میانکاله بود. نمونه برداری با استفاده از تورهای گوش گیر و تله های طعمه دار انجام و 307 نمونه که شامل 120 قطعه ماده و 187 قطعه نر بودند جمع آوری شد. دامنه طول کل خرچنگ نر میلی متر (36/18-01/7) با میانگین 16/0± 07/13 میلی متر و دامنه طول کل خرچنگ ماده میلی متر (92/18-56/5) با میانگین 21/0±02/11 میلی متر به دست آمد. در مجموع، بیشترین میانگین طولی 50/0±52/20 میلی متر مربوط به آبان ماه و کمترین میانگین طولی 51/0±84/12 میلی متر مربوط به اردیبهشت ماه ثبت شد. بر اساس مدل طول- سن گونه R. harrisii  بر مبنای مدل وان برتالانفی، مقادیرk  و L∞ برای جنس ماده به ترتیب 5/23 سانتی متر و 63/1 در سال و برای جنس نر به ترتیب 22 سانتیمتر و 1/1 در سال به دست آمد. طول بلوغ جنسی در این مطالعه  بر اساس پهنای کاراپاس  12 میلی متر محاسبه شد. در این مطالعه شاخص فای پریم مونرو ɸˈ برای جنس نر و ماده به ترتیب  97/2 و 95/2 به دست آمد. این مطالعه برای اولین بار شاخص های رشد و تولیدمثلی برای این گونه خرچنگ را در یکی از زیستگاه های آن در خلیج گرگان بیان می کند. نتایج این مطالعه می تواند در برنامه حفاظتی و مدیریت گونه و زیستگاه مورد استفاده قرار گیرد.

این مطالعه جهت بررسی ویژگی های ریخت شناسی و ریخت سنجی اتولیت های ساجیتای گونه کفشک تیزدندان (Psettodes erumei) در شمال خلیج فارس و دریای عمان (آب های استان هرمزگان) انجام گرفت. برای این منظور 119 نمونه از مهر 1395 تا آبان 1396 جمع آوری و مطالعه گردید. پس از زیست سنجی نمونه ها، جفت اتولیت های ساجیتا استخراج و ویژگی های زیست سنجی آن ها شامل طول، عرض، محیط، ضخامت، مساحت و وزن اندازه گیری و ثبت شدند. مقادیر محاسبه شده برای شاخص های اندازه (05/0)، کشیدگی (6/2-2) و ضخامت (13/0) نشان داد که اتولیت های گونه کفشک تیزدندان دارای اندازه بزرگ، کشیدگی متوسط و ضخامت نازک می باشند. مقایسه متغیرها بین جفت اتولیت ها نشان داد که محل قرارگیری اتولیت ها یک عامل تاثیرگذار بر ویژگی های ریخت سنجی اتولیت است. همچنین، نتایج بیانگر عدم تقارن جهت دار بین جفت اتولیت ها در این گونه بود. روابط رگرسیونی طول کل ماهی با متغیرهای اتولیت، وابستگی قوی ای بین طول کل ماهی با طول، مساحت و وزن اتولیت نشان داد (75/0<2R). نتایج این مطالعه، اطلاعات بنیادی برای انجام مطالعات دیگر درزمینه شناسایی دقیق ذخایر کفشک تیزدندان، به عنوان یک گونه مهم تجاری، در شمال خلیج فارس و دریای عمان بر اساس آنالیز شکل و ترکیبات شیمیایی اتولیت را فراهم می کند و از این طریق به مدیریت صید این گونه و بهره برداری پایدار از ذخایر آن در منطقه کمک شایانی می کند.

ماهی قزل آلای رنگین کمان (Oncorhynchus mykiss) یک گونه غیربومی در آب های داخلی ایران است و اطلاعات کمی درباره این گونه در آب های ایران وجود دارد. در این مطالعه، برخی ویژگی های زیستی این ماهی با جمع آوری 355 نمونه از رودخانه بهشت آباد استان چهارمحال وبختیاری، با استفاده از تور گوش گیر و پرتابی، از فروردین تا اسفند 1392 به صورت ماهیانه مورد بررسی قرار گرفت. دامنه طول کل ماده ها 1/17 تا 2/40 (SD54/4±5/26) سانتی متر و دامنه طول کل برای ماهیان نر 5/15 تا 3/40 (93/5±9/24) سانتی متر بود. سن نرها بین +1 تا +4 سال و ماده ها بین +2 تا +5 سال تخمین زده شد. بیشترین فراوانی برای جنس نر و ماده به ترتیب در سنین +1 و +2 سال بود. نسبت جنسی 1 نر: 3/1 ماده بود. رابطه طول- وزن در جنس ماده به صورت (94/ 0=2r) 09/3L054/0 =W و در جنس نر به صورت (096/0 =2r) 06/3L0094/0 =W بود. این رابطه نشان داد که برای هر دو جنس الگوی رشد از نوع ایزومتریک است. معادله رشد وان برتالانفی برای جنس نر به صورت [(85/1-t)1582/0-e-1]04/52 =Lt و برای جنس ماده [(461/2-t)105/0-e-1]393/66 =Lt محاسبه شد. شاخص عملکرد رشد برای نر 06/6 و برای ماده 14/6 به دست آمد که نشان دهنده رشد سریع تر ماده ها نسبت به نرها بود.

هدف از این مطالعه، تعیین غلظت کشنده نانوذرات اکسید روی بر فرشته ماهی آب شیرین بود. بر همین اساس، 126 قطعه فرشته ماهی با میانگین طول استاندارد 51/0±3 سانتی متر و میانگین وزن تقریبی 3/0±5/3 گرم تهیه و بعد از سازگاری با محیط جدید، آزمایش سمیت در قالب طرح کاملا تصادفی و در سه تکرار به مدت 96 ساعت انجام گردید. با احتساب گروه شاهد، 6 تیمار با غلظت های 0، 40، 80، 120، 160 و 200 میلی گرم در لیتر نانوذرات اکسید روی آماده شد. پس از اتمام آزمایش، داده های به دست آمده با روش آماری آنالیز پروبیت با سطح اطمینان 95 درصد مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند و میزان محدوده کشندگی 5 تا 95 درصد، از جدول پروبیت محاسبه گردید. سپس، میزان غلظت کشنده 50 درصد در زمان های 24، 48، 72 و 96 ساعت به ترتیب 04/188، 93/119، 75/83 و 99/74 میلی گرم در لیتر از طریق آنالیز پروبیت تعیین شد. نتایج در این آزمایش نشان می دهد که نانوذرات اکسید روی، به لحاظ درجه بندی سمیت برای فرشته ماهی آب شیرین در سطح کمی سمی قرار می گیرد.

به دلیل استفاده گسترده نانوپلاستیک ها در کاربری های مختلف از قبیل بیوسنسورها، فونیک ها، نانوکمپوزیت ها و غیره و افزایش بی رویه خرده زباله های پلاستیکی در محیط های آبی، نگرانی ها در مورد اثرات بالقوه این مواد بر ریزجلبک ها افزایش یافته است. هدف از این مطالعه بررسی اثرات غلظت های مختلف (25/0، 5/2، 25 و 250 میلی گرم در لیتر) ذرات نانوپلی استایرن (PS-NH2+) پس از 96 ساعت بر رشد، محتوای کلروفیل a و میزان تولید آنتی اکسیدان ریزجلبک Chlorella vulgaris بود. میزان رشد (از طریق شمارش سلولی) و محتوای کلروفیل a و میزان آنتی اکسیدان (از طریق اندازه گیری میزان جذب نوری) سنجیده شد. با افزایش غلظت نانوپلاستیک و مدت زمان در معرض قرار گرفتن (12 روز)، رشد و محتوای کلروفیل a نسبت به گروه شاهد روند کاهشی نشان داد. همچنین نتایج نشان داد که مقادیر تولید آنتی اکسیدان در نمونه هایی که در معرض نانو پلی استایرن قرار گرفتند بیشتر از نمونه های شاهد بود. در نهایت مشخص گردید که این نانوذره در دراز مدت باعث آسیب های جدی بر  C. vulgaris می شود و قادر است مکانیسم های سلولی را تحت تاثیر قرار دهد.

تغییرات اقلیمی و مداخلات انسانی موجب روند فزاینده وقوع شکوفایی سیانوباکتریایی مضر در اکوسیستم های مانگرو گردیده که می تواند به عنوان یک تهدید برای حیات گونه های گیاهی و جانوری موجود در این اکوسیستم ارزیابی گردد. مطالعه حاضر با هدف ارزیابی الگوی تنوع زیستی جمعیت های سیانوباکتری های ساکن در جنگل های مانگرو خور خوران و بررسی سمیت سیانوتوکسین های استخراج شده بر لارو میگو بود. نتایج جداسازی باکتری ها از 3 ایستگاه نمونه برداری آب و رسوب با استفاده از روش های مبتنی بر کشت منجر به جداسازی 150 جدایه گردید. الگوی تنوع زیستی سیانوباکتری ها بر اساس شناسایی مورفولوژیک، حضور 5 جنس غالب متمایز شامل Phormidium،Spirulina ،Oscillatoria ، Microcystis و Anabaena را تایید نمود. سیانوتوکسین های استخراج شده از بیومس سویه های A2، A7 و C14 دارای سمیتی با LC50 به ترتیب معادل 2/173، 1/283 و 209 میکروگرم بر میلی لیتر در مقابل آرتمیا بودند. LC50 این توکسین ها در مقابل لارو میگو به ترتیب معادل 3/310، 3/299 و 1/234 میکروگرم بر میلی لیتر ثبت شد. نتایج ارایه شده بیانگر وجود تنوع بالایی از سیانوباکتری ها و حضور سویه های توکسیژنیک در منطقه مورد بررسی بود. از این رو اجرای برنامه های پایش مستمر در زیستگاه های مانگرو به ویژه اکوسیستم حفاظت شده خور خوران پیشنهاد می گردد.

مطالعه به منظور ارزیابی اثر پری‏بیوتیک تجاری مانان‏الیگوساکارید (MOS) بر روی عملکرد رشد، بازماندگی و مقاومت به تنش شوری در بچه ماهی کپور معمولی (Cyprinus carpio)، انجام گرفت. تعداد 180 قطعه بچه ماهی کپور معمولی جهت انجام آزمایش ها در نظر گرفته شد. تعداد 20 قطعه بچه ماهی کپور معمولی با میانگین وزنی 5/0 ± 2/13 گرم و به مدت 60 روز در حوضچه های 300 لیتری نگهداری شدند. بچه ماهیان با جیره های غذایی حاوی سطوح 1% و 2% مانان الیگوساکارید (تیمار آزمایشی) تغذیه شدند. یک گروه آزمایشی به عنوان شاهد (تغذیه معمولی) در نظر گرفته شد. نتایج حاصل از آزمایش اختلاف معنی داری را در بازماندگی بچه ماهیان در بین تیمارها نشان داد (05/0>P). نتایج حاصل از آزمایش نشان داد، شاخص درصد افزایش وزن بدن، نرخ رشد ویژه و میانگین رشد روزانه دارای اختلاف معنی داری در بین تیمارها بود (05/0>P). نسبت کارایی پروتئین و مقاومت به تنش شوری در بین تیمارها اختلاف معنی داری را نشان نداد (05/0<P). در هر صورت نتایج حاصل از آزمایش ثابت کرده که استفاده از تیمار 2٪ پری بیوتیک الیگوساکارید در جیره غذایی عملکرد بهتری داشت.

فاضلاب شهری دارای مقادیر متنابه ای مواد مغذی نظیر ترکیبات نیتروژن و فسفر است. ریزجلبک‏ها می‏توانند در فرآیند تصفیه و حذف مواد مغذی از فاضلاب به کار گرفته شوند. مطالعه حاضر، تاثیر غلظت‌های مختلف فاضلاب شهری خورگورسوزان بندرعباس را بر میزان رشد و ترکیبات شیمیایی ریزجلبک  Tetraselmis chuiiدر شرایط آزمایشگاهی طی یک دوره 14 روزه بررسی نمود. رشد ریزجلبک T. chuii در 6 تیمار (با 3 تکرار) با ترکیب غلظت های مختلف فاضلاب شهری و محیط کشت F2 روندی افزایشی داشت، و بیشینه میزان جذب نوری آن (تراکم سلولی Optical density=1/4)، در تیمار 5 (حاوی60% محیط کشتF2  +40% فاضلاب شهری) در روز چهاردهم مشاهده شد. به علاوه حداکثر میزان نیترات و فسفات (0006/0±003/0 و 0002/0±010/0میکروگرم/لیتر)، کلروفیل a و b (002/0±19/0 و 003/0 ±16/0 میلی گرم/گرم)، پروتئین (04/0± 3/1میلی گرم/گرم) و اسیدهای چرب EPA و DHA (09/0±36/3% و 12/0±76/3% میلی گرم/گرم) نیز در این تیمار اندازه گیری گردید. نتایج دلالت بر این دارد که، ریزجلبک T. chuii قادر به حذف ترکیبات آلی (نیترات و فسفات) از فاضلاب شهری است و استفاده از محیط کشت تیمار 5  (شامل 60% محیط کشت F2 + 40% فاضلاب شهری)، به دلیل تاثیر بیشتر در تکثیر ریزجلبک ها و تولید ذی‌توده غنی از اسیدهای چرب غیراشباع، می تواند برای تصفیه ثانوی و احیای فاضلاب شهری توصیه شود.

تحقیق حاضر با هدف بررسی تعیین زیستگاه های حساس و همچنین وضعیت تولیدمثلی لاک‌پشت‌های منقار عقابی Eretmochelys imbricata در تالاب بین المللی شیدور در استان هرمزگان از اسفندماه 1397 لغایت تیرماه 1398 انجام شد. طی این تحقیق 61 لاک پشت زیست‌سنجی گردید. بر اساس پایش انجام شده، دو بخش شمالی و شرقی جزیره شیدور به عنوان زیستگاه حساس تخم‌گذاری شناسایی گردید که مجموع سواحل شنی شناسایی شده، حدود 1700 متر طول داشتند. نتایج زیست‌سنجی نشان داد که میانگین طول و عرض منحنی کاراپاس 29/3 ± 2/72 و 18/3 ± 8/65 سانتی متر، میانگین تعداد کل تخم 2/19 ±2/86 عدد، تخم طبیعی 2/19 ± 2/72 عدد، تخم غیرطبیعی 2/13 ± 2/14 عدد، قطر و وزن تخم طبیعی 2/2 ± 92/36 میلی‌متر و 2/3 ± 2/31 گرم و میانگین قطر و وزن تخم غیرطبیعی 2/11 ± 2/22 میلی‌متر و 2/7 ± 2/8 گرم بود. میانگین طول، عرض و وزن نوزادان به ترتیب 49/0 ± 17/37 و 52/2 ± 77/29 میلی‌متر و 51/0 ± 5/13 گرم ثبت شد. دوره انکوباسیون و میزان تفریخ به ترتیب 3/64 روز و 2/53 درصد به دست آمد. مقایسه پارامترهای زیستی با سایر مناطق تخم‌گذاری نشان داد که لاک‌پشت های تالاب بین المللی شیدور از سایر نقاط دنیا کوچک‌تر هستند. همچنین از نظر قطر و وزن تخم تفاوت زیادی با سایر نقاط دنیا وجود ندارد

با توجه به آنکه فن‌آوری به کارگیری و طراحی میکرو و نانوساختارها با استفاده از سیلیکا پرهزینه و دارای پیچیدگیهای فنی و عملی است، استفاده از نانوساختارهای طبیعی می تواند ارزان تر و در عین حال با محیط زیست سازگارتر باشد. لذا مرور و معرفی این ظرفیت سبز، نقطه آغازی برای توسعه بیشتر مطالعات مهندسین و نانوتکنولوژیست های علاقه مند است. گروهی از این ساختارها که در آب و خاک به فراوانی یافت می شوند، دیاتوم ها هستند. دیاتوم ها دسته ای از جلبک ها با پوسته ی سیلیکایی و ساختار متقارن و تناوبی می باشند. دیاتوم ها در سواحل مرجانی مانند خلیج فارس در تمامی فصول، فراوانی قابل قبولی دارند. بدین ترتیب جهت استفاده در حسگرهای شیمیایی و فیزیکی یا عناصر مدارهای نوری از پتانسیل بالایی برخوردارند. در این مقاله برخی از اقسام پرکاربرد دیاتوم ها در نانواپتیک را معرفی و خواص نوری برخی از آن‌ها مرور می کنیم. همچنین برخی از گونه های حاضر در آب های محلی رودخانه دز را شناسایی و قابلیت موج‌بری نوری آن‌ها را مورد آزمایش قرار می دهیم.